. بۇل وبون تاسما قايبئر تور جايىت قولدونۇۇچۇلارىنىن سۇنۇشۇ مەنەن « سارمەردەن» دەن قىيىپ دايىندالدى

. بۇل وبون تاسما قايبئر تور جايىت قولدونۇۇچۇلارىنىن سۇنۇشۇ مەنەن « سارمەردەن» دەن قىيىپ دايىندالدى

     قىرعىز ەلىبىزدىن زالقار ماناسچىسى - جۉسۉپ ماماي 1918-جىلى 4- ايدا قىزىلسۇۇ قىرعىز اپتونوم وبلاس اقچئىي وودان قارابۇلاق ايىلى مەركەچ قىشتاعىندا چارباچى ۉي بۉلۅۅسۉندۅ جارىق دۉينۅگۅ كۅز اچقان . 6 جاشىندا مولدو قوجولوردۇن قولۇنا وقۇۇعا بەرىلگەن . كىيىنچەرەەك جاڭىچا مەكتەپتە وقۇعان . 8 جاشىنان ۅز اعاسى جانا ۇستازى بولعون بالباي مامايدىن جەتەگىندە «ماناس » ەپوسۇن وقۇۇعا جات الۇۇعا باشتاعان . ەس تارتقاندان باشتاپ ەلە كۅرگۅنۉ «ماناس» ، سۉيگۅنۉ «ماناس» بولدۇ .
1934-جىلى كۉز كۉندۅرۉنۉن بىرىندە بالباي ۅمۉر بويۇ توپتوعون ، بۇلعارى قۇرجۇندۇن ەكى كۅزۉ لىق تولعون «ماناس» ەپوسۇ باشتاعان داستان ، تارىحى كىتەپتەر ، قول-جازما ماتەرىيال ، چۅنتۅك قاتىرەلەردى جۉسۉپكۅ ۇلۇۇ تىلەكتەرىن قوشۇپ تاپشىرىپ بەرەت . جۉسۉپتۉن ۉستۉنۅ ماناسچىلىق ۅنۅرۉنۉن وور جووپكەرچىلىگى جۉكتۅلۉپ . «ماناس» تى قۇنۇت قويۇپ بىشىقتاپ وقۇۇ كۉنۉمدۉك تۇرمۇشۇنۇن ەڭ مانىلۉۉ مازمۇنۇنا ايلانات . بالا كەزىنەن تاانىشقان «ماناس» جۉسۉپتۉن قانىنا قانداي ، جانىنا جانداي سىڭىپ كەتتى . انىن «ماناس» قا سىڭىرگەن ەمگەگىن ۅلچۅۅگۅ ۅلچۅم ، ايتاارعا سۅز جەتبەيت . ماناسچىعا قويعون ەلدىن شارتىندا «ماناس» تى 40 جاشتان اشقانسوڭ ايتماق ، بولسو« ماناس »تى ماناسچىداي ايتۇۇ . جۉسۉپ ەلدىن تالابىن اتقارىپ دىتىنە جاققان بولچۇ . ال تويدو ، اشتا ، كۅچۅ ئچكەن جەردە ، تۉنۅككۅولتۇرعان كۉندۅردۅ ، ەل جايلووعو چىققان مەزگىلدە ، ەلدىن ۉمۉتۉن جەردە قويبوي «ماناس» تى گۉرپۉلدۅپ ايتىپ بەردى . «ماناس»تان ىستىتىك باارلانعان قاقشاال ەلى جۉسۉپكۅ ىراازى بولۇپ ، اعا وشول كەزدە «ماناسچى» دەگەن ارداقتۇۇ اتاقتى بەرىشكەن .
جۉسۉپ بىر مەزگىل بەدەل تاش جولۇندا باجىگەرلىك قىزماتىن ىشتەدى . كىيىنچەرەەك دىيقانچىلىق ۅندۉرۉۉنۉن جاڭىچا جەر ايدوو ەمگەگىنە قاتىشتى . 1950-جىلدار مەركەچتە تۇرۇقتۇۇ قۇرۇلعان جاڭى مەكتەپتىن وقۇتۇۇچۇسۇ بولدۇ . ال مەركەچتىن وقۇپ جاتقان بىرىنچى ۇرپاق بالدارىنا «ماناس» تى سۉيلۅدۉ .كۅرگۅن تارىحى كىتەپتەرىندەگى مازمۇنداردى ، ۅزۉ بىلگەن بىلىمدەردىن باارىن ۉيرۅتتۉ . 1960-جىلى 10- ايدا اپتونوم رايوندۇق كۅركۅم ۅنۅرچۉلۅر بىرىكمەسىنىن تەڭىر توو ەتەكتەرىنە تۉشكۅن ەلدىك ادابىيات ، تارىح قازىنالارىن قازۇۇ ، توپتووگۇرۇپپاسىنىن مۉچۅلۅرۉ قالىڭ ەلدىن بىر ووز جاقتووسۇ ، كۅرسۅتۉۉسۉ بويۇنچا جۉسۉپتۉ ىزدەپ تابىشىپ ، «ماناسچى» دەپ تىزىمگە الىشتى . جۉسۉپتۉن ۇشۇ ساپار «ماناس» تان 38000 ، «سەمەتەي» دەن 27000 ، «سەيتەك» دەن 13000 ، «كەنەنىم» دەن 16000 ، «سەيىتىم» دەن 2800 ساپ ماتەرىيال جازىپ الىندى . ەشمات ، تەمىر سىياقتۇۇ زامانداش ماناسچىلار مەنەن جۉز كۅرۉشۉپ تاانىشتى . ماناسچىلىق ۅنۅرۉنۉن العاچقى باساكەسى ۇشۇندايچا باشتالدى . « ماناستىن تويۇ» ، «كۅكۅتۅيدۉن اشى » ، »كەنەنىم » دەن ۉزۉندۉلۅر حانزۇ تئلى جانا ۇيعۇر تىلدەرىنە قوتورۇلۇپ ، وشول كەزدەگى «ەل ادابىياتى » ، «تىيانشان » ، «تاارىم » ، «شىنجاڭ گەزىتى» قاتارلۇۇ باسما بەتتەرىندە جارىق كۅردۉ .1964-1966- جىلدار 2- ىرەتتىك «ماناس» تى توپتوو قىزماتى جۉرگۉزۉلۉپ جۉسۉپ ماماي «ماناس» تىن الدىنقى بۅلۅكتۅرۉن تولۇقتاپ ايتقاندان سىرت 6- ۇرپاق «اسىلباچا-بەكباچا» دان 45000 ساپ بۉتكۉل «ماناس» تىن التى ۇرپاعىنان بولۇپ 196500 ساپ ىر جازىپ الىندى . ۇشۇ جىلى جۇڭگو فولكىلورچۇلۇق القاعىندا ەپوس جوق دەگەن قاراش تۉپتۅن جويۇلۇپ «ماناس» باشتاعان 3 چوڭ ەپوس جۇڭگوعو تاانىلدى .
1966- جىلى باشتالعان جۇڭگو تارىحىنداعى « مادانىيات كۅڭتۅرۉشۉ» نۉن زالالى تىيىپ «ماناس» جانا ماناسچى از بولبوعون زىيانداردى تارتتى .
1978- جىلى 11- ايدا جۉسۉپ ماماي بەيجىنگە بارىپ «ماناس» تى قايتا باشتان ايتا باشتادى . مۇرداعى جازىپ الىنعان ماتەرىيالدار تۉپتۅن جوعولعون بولسودا ، التىن جانى امان قالعان جۉسۉپتۉن كۅكۉرۅگۉندۅگۉ «ماناس» جوعولبوعون ەلە . 1980-جىلى شىنجاڭ ۇيعۇر اپتونوم رايوندۇق ادابىيات ، كۅركۅم ۅنۅرچۉلۅر بىرىكمەسىنىن ورۇنباسار تۅرۅاعالىق مىلدەتى بەرىلىپ ، قىزماتى ۉرۉمچۉگۅ مۇقۇمداشتى . «ماناس» ەپوسۇن ىزىلدۅۅ ىشقاناسى دا قۇرۇلدۇ . جۉسۉپ 7- ۇرپاق «سومبىلەك» دەن 12000 ساپ ،«چىگىتەي» دەن 12300 ساپتى باشتان ايتىپ قاعازعا تۉشۉردۉ . 1983-جىلى «ماناس» تىن 8- ۇرپاعى تولۇق ايتىلىپ بۉتتۉ . جۉسۉپ مامايدىن ۋارىيانتى ازىرعاچا دۉينۅدۅ بار بولعون ۋارىيانتتار ىچىندە وقۇيالىعىنىن تولۇقتۇۇلۇعۇ ، تارىحى دەرەكتەردىن كۅپتۉگۉ، تىراگەدىيالىق اسەمدىگى ، وبۇرازدارىنىن دانا-سۉيكۉمدۉلۉگۉ ، تىلىنىن كۅركۅمدۉگۉ جىيىنچاقتاعاندا تارىحى ەپوسچۇلۇق باعىتىنا جەتكەندىگى مەنەن ايرمالانىپ، جوعورۇ باالانىپ ، دۉينۅلۉك وقۇرماندارى كۉنسايىن كۅبۅيۉپ باراتتى .
ۇشۇ كۉندۅ جۉسۉپ ماماي ش ۇ ا ر سىياسى كەڭەشتىن تۇرۇقتۇۇ مۉچۅسۉ، جۇڭگو ادابىيات -كۅركۅم ۅنۅرچۉلۅر بىرىكمەسىنىن مۉچۅسۉ ، جۇڭگو ەل ادابىيات-كۅركۅم ۅنۅرچۉلۅر قوومۇنۇن تۇرۇقتۇۇ مۉچۅسۉ ، ش ۇ ا ر «ماناس» ەپوسۇنا جەتەكچىلىك قىلۇۇ گۇرۇپپاسىنىن مۉچۅسۉ ، ش ۇ ا ر ادابىيات كۅركۅم ۅنۅرچۉلۅربىرىكمەسىنىن ورۇنباسار تۅرۅ اعاسى

      قىرعىز مادانئياتى، ادابئياتى چوڭ جوعوتۇۇعا ۇچۇرادى. قىرعىز ەل اقىنى جالئل سادىقوۋ 78 جاش قۇراعىندا دۉينۅ سالدى.
« تارىح ەباق تاپتاعان، دالىلدەگەن،
تالانت پىرى سادىقوۋ جالئل دەگەن.
جۉز جاشقا دا جەتىڭىز قادىر مەنەن،
جۉز جاشتى دا توسۇڭۇز جاڭى ىر مەنەن » ،- دەپ اقىن اكبار رىسقۇلوۋ مىندان ۉچ جىل مۇردا قىرعىز رەسپۇبلىكاسىنىن گىمنىنىن سۅزۉنۉن اۋتورلورۇنۇن بئرى، بەلگىلۉۉ دراماتۇرگ جالئل سادىقوۋدۇن 75 جىلدىق مااراكەسىندە قاالوو ىرىن وقۇعان ەلە. تىلەككە قارشى جۉز جاشقا ەمەس، 78 جاشقا چىعاارىنا ەكى كۉن قالعاندا شۇم اجال جالئل سادىقوۋدۇ الىپ تىندى. جالئل سادىقوۋ 1932-جىلى 23-وكتيابردا كەمىن رايونۇنۇن كىچى-كەمىن ايىلىندا جارىق دۉينۅگۅ كەلگەن. قىرعىز ماملەكەتتىك ۇنىۋەرسىتەتتىن فىلولوگىيا فاكۇلتەتىنەن بئلىم العانعا چەيىن تۇۇلۇپ ۅسكۅن ايىلىندا چاربادا، اق-تۇز كەنىندە ىشتەپ تۇرمۇشتۇق تاجرىيبا توپتويت. وقۇۇنۇ ىيگىلىكتۉۉ بۉتكۅندۅن كىيىن « قىرعىزستان پيونەرى » گەزىتىندە بۅلۉم باشچى بولۇپ چىعارماچىلىق چىيىرىن باشتايت. ستۇدەنت كەزىندە انىن « ۇبادا » دەگەن العاچقى ىر جىيناعى جارىق كۅرۅت. كىيىنچەرەك « لەنىنچىل جاش » ، « قىرعىزستان مادانئياتى » گەزىتتەرىندە باشقى رەداكتورلۇق قىزماتتا ىشتەگەن. 1981-1985-جىلدارى قىرعىزستاندىن جازۇۇچۇلار سويۇزۇنۇن نارىن جانا ىسىق-كۅل وبلۇستارى بويۇنچا ادابئي كەڭەشچىسى
بولۇپ تۇرعاندا قىرعىزدىن وندوعون جازماكەر تالانتتۇۇ جاشتارىن تاربئيالاپ چىعارعان. جالئل سادىقوۋ اتا مەكەن، ەنە، جاراتىلىشتىن قووزدۇعۇ، ارزۇۇ تەماسىنداعى پويەتىكالىق جىيىرمادان اشۇۇن ىر كىتەبىن چىعارعان. ال « جايقى تاڭدا » ، « سارى ۅزۅن » ، « سىرداشۇۇ » ، « جووعازىن » ، « توپ جىلدىزدار » سىياقتۇۇ وندوعون پويەتىكالىق جىيناقتارى ارقىلۇۇ چىنىعى سۅز چەبەرى، زالقار اقىن قاتارى وقۇرمانداردىن ۇرمات-سىيىنا ارزىدى. انىن ەلدىك ىرعا ايلانىپ كەتكەن « سۉرۅتۉڭۅ » ، « جايلوودو » سىياقتۇۇ وندوعون ىرلارىنا وبون چعارىلىپ، ەل اراسىندا ازىرقىعا چەيىن ىردالىپ جۉرۅت. جالئل سادىقوۋ ۇلۇۇ كلاسسىك اقىندار الەكساندر پۇشكىندىن، مىحائل لەرمونتوۋدۇن، تاراس شيەۋچەنكونۇن، ومار ايامدىن، راسۇل عامزاتوۋدۇن، قايسىن قۇلىيەۋدىن، ياسىر شىۋازانىن جانا باشقا كۅپتۅگۅن اقىنداردىن ىرلارىن قىرعىز تىلىنە قوتورعون. انىن چىعارمالارى دۉينۅنۉن وندوعون تىلدەرىنە قوتورۇلعان، بئر قاتار درامالارى كۅپتۅگۅن چەت ۅلكۅلۉك تياترلاردىن ساحنالارىندا قويۇلعان. انى قالەمدەشتەرى قىرعىزدىن شەكسپىرى دەپ بەكەرىنەن اتاباسا كەرەك. ال بئرىنچىلەردەن بولۇپ « ماناس » ەپوسۇنۇن نەگىزىندە « ماناستىن ۇۇلۇ سەمەتەي » ، « سەيتەك » ەپىكالىق دراماسىن، « ايكۅل ماناس » ۉچىلتىگىن جازىپ، ۇلۇتتۇق قىرعىز دراما تياترىنىن ساحناسىندا زور ىيگىلىك مەنەن قويۇلعان. ال ەمى « تابىلدى جۇكەيەۋ-پۇدوۋكىن » ، « بوز تورعوي » ، « ەر تۅشتۉك » ، "اق مۅۅر"، "شابدان بااتىر"، "ادام جانا ازەزئل"، "مەن ارىزدانام" جانا باشقا پەسالارى رەسپۇبلىكانىن تياترلارىندا ساحنالاشتىرىلعان. تياتر ۅنۅرۉن ئزئلدۅۅچۉلۅردۉن باامىندا، قىرعىزستانعا ىديولوگىيانى سىرتتان ئزدۅۅنۉن قاجەتى جوق. قىرعىزدىن نۇقۇرا ىديولوگىياسى جالئل سادىقوۋ جازعان ەپىكالىق درامالاردا، انىن كۅۅنۅربۅس چىعارمالارىندا. جالئل سالىقوۋ اقىرقى كۉندۅرۉ سىرقوولوپ جۉرسۅ داعى چىعارماچىلىقتان قول ۉزگۅن جوق. بۉتكۉل ۅمۉرۉن، جان دئلىن قىرعىز ەلى ۉچۉن بەرىپ، قىرعىز دەپ جاشادى دەيت انىن ستۇدەنت كەزدەن بەركى قۇرداشى، قىرعىز ەل جازۇۇچۇسۇ بەكسۇلتان جاكىيەۋ: - جالئل سادىقوۋ قىرعىز مادانئياتىنداعى، ادابئياتىنداعى اتاقتۇۇ ىنسان بولچۇ. ال اقىن قاتارى قوومچۇلۇققا ابدان تاانىلعان. اندان كىيىن دراماتۇرگ قاتارى بئر نەچە كلاسسىكالىق چىعارمالاردى جاراتتى. ۅڭگۅسۉن ايتپاعاندا دا « ماناس » ەپوسۇ بويۇنچا ۉچىلتىگى قىرعىز دراماتۇرگىياسىنىن كلاسسىكاسى. جاكەم ۅمۉرۉنۉن اقىرىنا چەيىن قولۇنان قالەمىن، اق قاعازىن تۉشۉرگۅن جوق. قاتۇۇ وورۇپ جاتىپ دا « مەن ارىزدانام » دەگەن تراگىكومەدئيا جازىپ، ازىرقى دووردوعۇ، ازىرقى بئزدىن زامانداعى كۅيگۅيلۉۉ ماسەلەلەردى كۉلكۉلۉۉ، كەيىشتۉۉ سىرلار مەنەن بويەكتور مەنەن كۅركۅمدۅپ كۅرسۅتتۉ. ال پەسانى نارىن مۇزىكالىق دراما تياترى جاقىندا دايارداپ، كۅرۉۉچۉلۅرگۅ زور ىيگىلىك مەنەن تارتۇۇلادى. ەمى جاكەم تۇۇرالۇۇ ايتا بەرسە كەپ تۉگۅنبۅيت. اسىل ادام ەلە. ايكۅل ەلە. تاعدىرعا ايلا جوق. مىنا مىنتىپ سىرداشىمدان، قۇرداشىمدان ايرىلىپ، قابىرعام قايىشىپ تۇرات. جالئل سادىقوۋدۇن قادىر-بارقى، چىعارماچىلىعى قوڭشۇ قازاق ەلىنىن اراسىندا دا جوعورۇ بولچۇ. اتاقتۇۇ اقىن، دراماتۇرعدۇن قالەمدەشتەرى مۇرداعى پارلامەنتتىن « اق جول » فراكتسئياسىنىن دەپۇتتارى قىرعىز رەسپۇبلىكاسىنىن گىمنىن قوتوروبۇز دەپ دەمىلگە كۅتۅرۉپ چىعىشقاندا جالئل سادىقوۋ ۅتۅ قاپالانىپ، انىن كەسەپەتىنەن سالاماتتىعى كەسكىن ناچارلاعانىن ايتىپ كەلىشەت. مىندان ۉچ جىل مۇردا جالئل سادىقوۋ 75 جىلدىق مااراكەسىن ۇلۇتتۇق فئلارمونىيادا بەلگىلەپ جاتىپ، گىمندەگى « دئلىن بەرىپ » دەگەن سۅزدۉ دەپۇتاتتار بۇرمالاپ، « بۅيرۅكتۅن شىيراق چىعارىپ » ، قوومچۇلۇققا تۇۇرا ەمەس پىكىر جاراتىپ جاتقانىن ايتىپ ۅكۉنگۅن بولچۇ. -ۅتكۅن جاشوومو كۅز قىرىمدى سالىپ كۅرسۅم، قۇرۇ قول ەمەس ەكەن. تارتىپ باراتقان جۉگۉم ەلگە جەتسە ەكەن. مەكەنىمە كەرەگى تىيسە ەكەن، اتا مەكەنىمە بەرسەم ەكەن دەگەن تىلەك. مىنا وشول جۉكتۉن اراسىندا قىرعىز ماملەكەتىنىن گىمنى جۉرۅت. بئروق ەمنەگەدىر كىيىنكى جىلداردا وشول گىمنگە اچۇۇ سۅزۉن ايتىپ، تىكەلەي چابۇۇل قويعوندور كۅبۅيۉپ باراتقان سىياقتانات دا،-دەگەن ەلە جالئل سادىقوۋ. ادابئياتچىلار انى ادامگەرچىلىگى جوعورۇ، قالىستىقتان تايباعان، داانىشمان ىنسان قاتارى ۅزۉنۉن وپول توودوي وردۇ بار ەلە دەپ باا بەرىشسە، كۅركۅم ۅنۅر ەەلەرى جالئل سادىقوۋدۇ قاراپايىم، ۇلۇۇ-كىچۉۉگۅ سىلىق مامىلە قىلعان جۅنۅكۅي ادام بويۇنچا قالعانىن بەلگىلەشتى. انىن ستۇدەنت كەزدەن بەركى قۇربالداشى، قالەمدەشى مار بايجىيەۋ قۇرداشىنىن كۅزۉ ۅتكۅنۉنۅ قابىرعاسى قايىشىپ، كۅز جاشىن تىيا الباي تۇرعانىن جاشىرا البادى. - جاكەم تۇۇرالۇۇ جامان قاباردى ۇعۇپ الىپ، جاشىم توقتوبوي، كۅزۉمدۉن جاشى ون تالاا بولۇپ تۇرات. ەكۅۅبۉز ستۇدەنت كەزدەن بەرى، جىگىت قۇراعىبىزدان بەرى سىرداش، مۇڭداش، قىزماتتاش ۅستۉك. جاكەمدى جازۇۇچۇ قاتارى، ادام قاتارى ابدان جوعورۇ باالووچۇ ەلەم. بۇ كىشىنىن توقتوولۇعۇ، زالقارلىعى مەنى دايىما سۇقتاندىرچۇ. زور تالانت ەلە. ادامگەرچىلىكتۉۉ، ايكۅل جىگىت ەلە. ال باياعى لەگەندارلۇۇ جوعورقۇ كەڭەشكە دەپۇتات بولعوندو مەن ايتچۇ ەلەم "سەن دەپۇتاتتاردىن باقايىسىڭ" ،- دەپ. اندا ال باجاقتاپ كۉلۉپ قالچۇ. اجالعا ايلا جوق تۇربايبى. زامانام قۇۇرۇلۇپ تۇرات. قىرعىزدىن ادابئيات، مادانئياتى، قىرعىز ەلى وور جوعوتۇۇعا ۇچۇرادى. ج.سادىقوۋ قىرعىز رەسپۇبلىكاسىنىن گىمنىنىن تەكستىنىن دا اۋتورلورۇنۇن بئرى. كەزىندە جوعورقۇ كەڭەەشتىن دەپۇتاتى بولۇپ شايلانىپ، بئر قاتار ۇلۇتتۇق ماسەلەلەردىن چەچىلىشىنە جاردام بەرگەن. قىرعىز رەسپۇبلىكاسىنىن جازۇۇچۇلار سويۇزۇنۇن تۅراعاسى بولۇپ دا بئر نەچە جىل ىشتەگەن. قىرعىز ەل اقىنى، دراماتۇرگ جالئل سادىقوۋدۇ اقىرقى ساپارعا ۇزاتۇۇ تاجىياسى 23-وكتيابردا ا.مالدىباييەۋ اتىنداعى وپەرا جانا بالەت تياترىندا ساات وندو ۅتكۅرۉلۅت.